Από δηµογραφικά στοιχεία και επιδηµιολογικές µελέτες σε διάφορες χώρες του ∆υτικού κόσµου, έχει δειχθεί ότι οι νέες γυναίκες της σηµερινής εποχής έχουν υψηλές πιθανότητες να ζήσουν µετά την εµµηνόπαυση τους περίπου µία δεκαετία λιγότερο από ότι προ αυτής.
Έτσι, µε υπολογιζόµενη µέση ηλικία εµµηνόπαυσης περί τα 49-51 και µέσο προσδόκιµο επιβίωσης περί τα 75-80 για τις Ευρωπαϊκές χώρες και Η. Π. Α., καθίσταται αναγκαία η κατανόηση των συνεπειών της εµµηνόπαυσης καθώς και η αποτελεσµατική αντιµετώπιση τους.
Ο βαθµιαίος περιορισµός και τελικά η διακοπή της δραστηριότητας του αναπαραγωγικού συστήµατος αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά του ανθρώπινου είδους που δεν παρατηρείται στα ανώτερα θηλαστικά και που σχετίζεται µε την ηλικία και διαφέρει στα δύο φύλα και κατά τον µηχανισµό και κατά τις συνέπειες. Οι άνδρες δε παρουσιάζουν, γενικώς,αιφνίδιες µεταβολές στην ικανότητα για αναπαραγωγική ή σεξουαλική δραστηριότητα ούτε κάποια χαρακτηριστική αλλαγή αντίστοιχη µε την εµµηνόπαυση στις γυναίκες. Στις τελευταίες, υπάρχει σαν αλάνθαστο σηµείο της αναπαραγωγικής έκπτωσης, η οριστική διακοπή του εµµηνορρυσιακού κύκλου και της γονιµότητας, γνωστή σαν εµµηνόπαυση.
Επίδραση γενετικών παραγόντων στην ηλικία της εµµηνόπαυσης παρατηρείται στο σύνδροµο της πρόωρης εµµηνόπαυσης, όταν η οριστική διακοπή του κύκλου λαµβάνει χώρα προ της ηλικίας των 40 ετών. Το σύνδροµο αφορά πληθυσµό µικρότερο του 2% των γυναικών και στην οικογενή µορφή του φαίνεται ότι µεταφέρεται από οποιονδήποτε από τους γονείς. Η εµµηνόπαυση εµφανίζεται συνήθως µετά από µία περίοδο αραιοµηνόρροιας. Σε ένα σηµαντικό αριθµό γυναικών όµως η εµµηνορρυσία σταµατάει απότοµα, χωρίς να προηγηθούν διαταραχές του κύκλου.
Η επιδηµιολογική άποψη για την βαθµιαία έκπτωση της αναπαραγωγικής λειτουργίας βεβαιώθηκε σύντοµα µε αξιολόγηση της υποφυσιακής και ωοθηκικής λειτουργίας σε οµάδα γυναικών προχωρηµένης αναπαραγωγικής ηλικίας αλλά χωρίς συµπτωµατολογία κλιµακτηρίου (προεµµηνοπαυσιακές) και γυναίκες µε κλιµακτηριακό σύνδροµο (περιεµµηνοπαυσιακές). Από την ανάλυση των δεδοµένων της έρευνας προέκυψε ότι η αναπαραγωγική λειτουργία της γυναίκας δεν είναι µία σταθερή και στατική κατάσταση, αλλά διακρίνεται από άποψη κύκλου και γονιµότητας, σε πρώιµη, ώριµη και προχωρηµένη λειτουργική φάση.
Στη παρουσίαση που ακολουθεί γίνεται προσπάθεια διακρίσεως σε επί µέρους προεµµηνοπαυσιακή, περιεµµηνοπαυσιακή που καταλήγει στην εµµηνόπαυση και
µετεµµηνοπαυσιακή φάση. Προεµµηνοπαυσιακή χαρακτηρίζεται η κατά 7-8 χρόνια προηγούµενη της εµµηνόπαυσης φάση, µε βαθµιαία αυξανόµενη συχνότητα ανωορρηκτικών κύκλων. Περιεµµηνοπαυσιακή ή κλιµακτήριο είναι η αµέσως προ της εµµηνόπαυσης φάση, που επεκτείνεται σε διάστηµα περίπου ενός χρόνου µετά από αυτή. Τέλος, µετεµµηνόπαυση είναι η περίοδος που ακολουθεί την οριστική διακοπή του κύκλου, αν και ο καθορισµός της µπορεί να γίνει µόνο µετά µεσολάβηση διαστήµατος 12 µηνών από την τελευταία περίοδο. Η µετεµµηνόπαυση κατά πολλούς τελειώνει περί το 60-65° έτος, όταν αρχίζει η διαδικασία γήρανσης στη γυναίκα. Σηµειώνεται ότι η µετεµµηνοπαυσιακή περίοδος αποτελεί ενεργό φάση µε βαθµό ωοθηκικής δραστηριότητας, όπως ενεργός είναι και η ωοθηκική λειτουργία κατά την παιδική ηλικία και προ της εµµηναρχής.
Ηλικία εµµηνόπαυσης
Η µέση ηλικία εµµηνόπαυσης στις Ευρωπαϊκές χώρες και στις Η. Π. Α. παρουσιάζει αποκλίσεις από 40 έως 57 ετών και µε µέση τιµή µεταξύ 49 και 51 ετών. Σε χώρες µε χαµηλότερο βιοτικό επίπεδο η µέση αυτή ηλικία παρουσιάζεται σηµαντικά χαµηλότερη. Αυτό οφείλεται στην κακή ποιότητα διατροφής και την αυξηµένη νοσηρότητα στις χώρες αυτές. Η συµπτωµατολογία της κλιµακτηρίου αλλά και οι µεταβολές της εµµηνόπαυσης αρχίζουν νωρίτερα στις καπνίστριες.
Αιτιολογία & παθογένεση
Η εµµηνόπαυση αποτελεί την τελική φάση της βαθµιαίας και φυσιολογικής έκπτωσης της ωοθηκικής λειτουργίας της γυναίκας. Η έκπτωση αυτή χαρακτηρίζεται από δραµατική ελάττωση του αριθµού των πρωτογενών ωοθυλακίων στις ωοθήκες, που καθίστανται ανθεκτικές στη δράση των γοναδοτροπινών. Ο αριθµός των ωοθυλακίων δεν είναι πλέον ικανοποιητικός για να διατηρήσει την φυσιολογική διαδικασία του ωορρηκτικού κύκλου µε συνέπεια την ανωορρηξία και την ελάττωση της έκκρισης οιστρογόνων και προγεστερόνης. Η οιστρογονοπενία οδηγεί στη διακοπή της περιόδου, ευθύνεται για τα περισσότερα κλιµακτηριακά συµπτώµατα και µακροχρόνια προκαλεί µεταβολές σε όλα τα οιστρογονοεξαρτώµενα όργανα και συστήµατα του γυναικείου οργανισµού.
Η προγεστερόνη παράγεται από το ωχρό σωµάτιο και κατά συνέπεια η έκκριση της προϋποθέτει τον σχηµατισµό ωχρού σωµατίου. Η έκκριση της είναι σηµαντική.
Η έκκριση της οιστραδιόλης από την ωοθήκη σταµατάει και η στάθµη της ορµόνης στο αίµα µειώνεται στο 1/ 4 σε σχέση µε τη συγκέντρωση της την πρώτη εβδοµάδα του κύκλου γιατί οι ωοθήκες αποτελούν την κυριότερη πηγή παραγωγής της. Η ηµερήσια έκκριση της οιστραδιόλης υπολογίζεται σε 10 µg περίπου.
Η οιστρόνη στο αίµα µειώνεται µόνο κατά 4%, γιατί το µεγαλύτερο ποσό της προέρχεται από την περιφερική µετατροπή της ∆ 4-Α, η οποία εξακολουθεί να εκκρίνεται από την ωοθήκη. Υπολογίζεται ότι εκκρίνονται περίπου 40 µg οιστρόνης ηµερησίως.
Η παραγωγή της ∆ 4-ανδροστενδιόνης µειώνεται αλλά συνεχίζεται για πολλά χρόνια (1,5 µg ηµερησίως).
Η τεστοστερόνη εκκρίνεται επίσης από την ωοθήκη σε µικρή ποσότητα. Λόγω όµως της ελαττωµένης παραγωγής της από άλλες πηγές, η ωοθήκη συµβάλλει κατά 50% στο ποσό της τεστοστερόνης που παράγεται µετά την εµµηνόπαυση και το οποίο ανέρχεται σε
150 µg ηµερησίως.
Οι αλλαγές αυτές της ωοθηκικής έκκρισης έχουν σαν αποτέλεσµα τη µείωση των οιστρογόνων που κυκλοφορούν, την υπεροχή της οιστρόνης στο αίµα, λόγω µεγαλύτερης ελάττωσης της οιστραδιόλης και την ανατροπή της σχέσεως µεταξύ οιστρογόνων και ανδρογόνων, σε όφελος των ανδρογόνων.
Η έκκριση των γοναδοτροφινών µετά την εµµηνόπαυση εµφανίζει σηµαντική αύξηση µέσα σε ένα χρόνο από την οριστική κατάπαυση της εµµηνορρυσίας οι γοναδοτροφίνες είναι πολύ αυξηµένες και φτάνουν στο µέγιστο της έκκρισης τους σε 2-3 χρόνια και διατηρούν αυτόν τον αυξηµένο ρυθµό για πολλά χρόνια.
Επίσης παρουσιάζεται κατά την εµµηνόπαυση αύξηση του ενζύµου 5 α-αναγωγάση το οποίο ευθύνεται για τη µετατροπή της τεστοστερόνης στην ισχυρότερη DΗΤ, µε αποτέλεσµα την ευαισθητοποίηση των τριχοθυλακίων στην ανταπόκριση των ανδρογόνων.
Οι συνέπειες από την έλλειψη των ωοθηκικών οιστρογόνων και κυρίως της οιστραδιόλης, η οποία ελαττώνεται σε προηβικά επίπεδα είναι σηµαντικές. Είναι άµεσες και έντονες στο γεννητικό σύστηµα, αλλά αφορούν και σε άλλους στόχους δράσης των οιστρογόνων. Ένας από αυτούς τους στόχους δράσης είναι και το δέρµα, το οποίο υφίσταται σηµαντικές µεταβολές µε τη πάροδο της ηλικίας, δεδοµένου ότι υπάρχουν υποδοχείς για τα οιστρογόνα σ' αυτό και τα παράγωγα του ( τρίχες, σµηγµατογόνοι και ιδρωτοποιοί αδένες)
Μορφολογικές µεταβολές
Σηµαντικές µορφολογικές µεταβολές παρατηρούνται κατά την προ-, περί-, και µετεµµηνοπαυσιακή φάση της αναπαραγωγικής ζωής της γυναίκας στους ενδοκρινείς αδένες που ρυθµίζουν την λειτουργία αλλά και τα όργανα-στόχους της δράσης τους.
Καλυπτήριο σύστηµα : Ελάττωση του πάχους της επιδερµίδας και περιορισµό του ρυθµού των µιτώσεων έχουν παρατηρηθεί µετά ωοθηκεκτοµή. Συνέπεια αυτού είναι η λέπτυνση και ρυτίδωση του δέρµατος. Το δέρµα χάνει την ελαστικότητα του, η σύνθεση του κολλαγόνου γίνεται µε βραδύτερο ρυθµό και η περιεκτικότητα του στο χόριο ελαττώνεται. Παρατηρείται συγχρόνως ελάττωση της λειτουργίας των σµηγµατογόνων και ιδρωτοποιών αδένων. Οι αλλοιώσεις αυτές αποκαθίστανται στο φυσιολογικό µετά θεραπεία υποκαταστάσεως. Ιδιαίτερα εµφανής είναι η ευεργετική δράση κρεµών µε οιστρογόνα πιθανώς λόγω αύξησης του υδατικού περιεχοµένου του δέρµατος.
Σε ότι αφορά την τρίχωση, συχνά παρατηρείται απώλεια τριχών στη µασχάλη και το εφηβαίο, ενώ σε περιοχές του προσώπου όπως το άνω χείλος και το υπογένειο εµφανίζονται τελικές τρίχες.
Πολλά συµπτώµατα της εµµηνόπαυσης εξαφανίζονται µε τη χορήγηση οιστρογόνων. Οι ενδεχόµενες συνέπειες όµως της οιστρογονοθεραπείας στην εµφάνιση καρκίνου του ενδοµητρίου, πρέπει να εφιστούν τη προσοχή στη χορήγηση τους.
Σκελετός: Οι ενδοκρινικές συνέπειες της εµµηνόπαυσης συνοδεύονται µε την έναρξη απώλειας οστικής µάζας, που συνεχίζεται µε ρυθµό περί το 1% ετησίως. Η έναρξη της απώλειας οστού σχετίζεται µε ήπιες αλλά σηµαντικές µεταβολές στο µεταβολισµό του ασβεστίου. Η απώλεια οστικής µάζας οδηγεί σε ελαττωµένη σκελετική ισχύ και καθιστά τη γυναίκα ευπαθή σε κατάγµατα.
Συµπτωµατολογία
Η συµπτωµατολογία στα παιδιά κυριαρχείται από την εικόνα της παχυσαρκίας λόγω υπερκορτιζολαιµίας. Στα δυο πρώτα έτη της ζωής η παχυσαρκία του κορµού και του προσώπου είναι µεγάλη ή και τερατώδης. Ταυτόχρονα υπάρχει υπερτρίχωση και άλλα αρρενοποιητικά στοιχεία ( ακµή, σµηγµατόρροια, υπερτροφία κλειτορίδας ). Η µεγάλη συχνότητα των αρρενοποιητικών στοιχείων οφείλεται κυρίως σε κακοήθη νεοπλάσµατα τα οποία είναι υπεύθυνα για την άφθονη παραγωγή ανδρογόνων αλλά και στο γεγονός ότι οποιαδήποτε αύξηση της έκκρισης των ανδρογόνων γίνεται εύκολα αντιληπτή σ' έναν άνηβο οργανισµό.
Μεταξύ 2 και 10 ετών παρατηρείται εκτός από τα παραπάνω ελαφρά υπέρταση και οστεοπόρωση ενώ γίνεται αντιληπτή και η επίδραση στο ρυθµό ανάπτυξης. Η ατροφία του δέρµατος και των µυών δεν γίνονται εύκολα αντιληπτά ενώ οι κυανέρυθρες ραβδώσεις είναι σπάνιες. Άλλωστε οι ραβδώσεις µπορεί να προκληθούν και από απότοµη αύξηση βάρους.
Κατά την περίοδο της ήβης τα συµπτώµατα αρχίζουν να εµφανίζουν την εικόνα των ενηλίκων.
Διάγνωση
Η επιβράδυνση του ρυθµού ανάπτυξης είναι συχνή και µπορεί να είναι και πλήρης ενώ πολλές φορές µπορεί να προηγείται της υπόλοιπης συµπτωµατολογίας. Η εικόνα ενός παιδιού που έχει σταµατήσει ν' αυξάνει σε ύψος και ταυτόχρονα να έχει ιδιόµορφη παχυσαρκία πρέπει να προκαλεί υποψίες συνδρόµου Cushing.
Η διάγνωση στα παιδιά του συνδρόµου Cushing, γίνεται όπως και στους ενήλικες. Πρέπει να δίνεται όµως ιδιαίτερη προσοχή στην διαπίστωση ή µη ενός νεοπλάσµατος καθώς αποτελεί την πιο συχνή αιτία και έχει µεγάλη βαρύτητα η πρόγνωση του. Η έγκαιρη διάγνωση βελτιώνει σηµαντικά την πρόγνωση.
Θεραπεία
Η Θεραπεία ακολουθεί τους ίδιους κανόνες που ισχύουν στους ενήλικες. Σε περίπτωση επινεφριδικού νεοπλάσµατος εφαρµόζονται η χειρουργική θεραπεία για την αφαίρεση του ενώ σε υποφυσιακό Cushing προτιµάται η επέµβαση στην υπόφυση.
Επιμέλεια άρθρου
Ζάρπα Ευαγγελία
Πτυχ. Αισθητικής – Κοσμητολογίας
Καθηγήτρια Αισθητικής – Εισηγήτρια Σεμιναρίων
Εύη Ζάρπα
Αξιολογήστε το Άρθρο