Η ιστορία του τατουάζ

Το τατουάζ (δερματοστιξία) είναι μια διαδικασία  κατά την οποία εξωγενείς χρωστικές ουσίες, μετά από αντίστοιχο τραυματισμό της επικαλυπτικής επιθηλιακής στιβάδας, εισάγονται διεπιθηλιακά και εναποτίθενται τοπικά στο χόριο του δέρματος ή των βλεννογόνων οδηγώντας σε μακροχρόνια, εντοπισμένη αλλαγή του φυσιολογικού χρώματος των ιστών. Ο όρος προέρχεται από τη λέξη “tatau” των ιθαγενών της Ταϊτής, που σημαίνει «σημαδεύω». Η πρώτη συλλαβή “ta” μεταφράζεται ως χέρι και επαναλαμβάνεται  δύο  φορές για να επισημάνει την επανάληψη της διαδικασίας, ενώ η συλλαβή “u” σημαίνει χρώμα.   Από ιστορικής-ανθρωπολογικής σκοπιάς, οι ρίζες της «διακόσμησης»  του  δέρματος  με χρήση  τατουάζ  χάνο- νται μέσα στους αιώνες, ενώ οι διάφορες τεχνικές που χρησιμοποιούνται απαντώνται σε λαούς με διαφορετικούς  πολιτισμούς  και  κοινωνικοοικονομική κατάσταση. Η εφαρμογή  του υιοθετήθηκε και από τα δύο φύλα, ενώ η χρήση του αντανακλά  θρησκευτικούς, τελετουργικούς, αισθητικούς, ερωτικούς  ή θεραπευτικούς σκοπούς. Σε πολλούς πολιτισμούς, το «ανεξίτηλο σημάδι» του τατουάζ καθόριζε τη μοναδικότητα του ατόμου και την κοινωνική του θέση μέσα στον κοινωνικό περίγυρο. Αρχαιολογικά ευρήματα  χρονολογούν  την εφαρμογή  του ήδη από τη λίθινη εποχή: Λείψανο ανθρώπου, που διατηρήθηκε στον παγετώνα στην  περιοχή  των Άλπεων και  χρονολογείται στη νεολιθική  εποχή, φέρει  επιβεβαιωμένο, «προκλητό» τατουάζ. Τεκμηριωμένα ευρήματα δημιουργίας τατουάζ ανακαλύφθηκαν και μελετήθηκαν σε αιγυπτιακές μούμιες που χρονολογούνται από το 2000 π.Χ. Από την Αίγυπτο, η εφαρμογή του τατουάζ εξαπλώθηκε κατά μήκος των εμπορικών οδών σε όλη την περιοχή της Μεσογείου  και ανατολικά  προς την Περσία και την αραβική  χερσόνησο. Περί το 1.100 π.Χ., η δημοτικότητα του τατουάζ  εξαπλώ- νεται από τις χώρες της ηπειρωτικής Άπω Ανατολής στις Φιλιππίνες, στο Βόρνεο και στην Πολυνησία.   Σε αντίθεση  με την Ανατολή, στην αρχαία Ελλάδα τα διακοσμητικά τατουάζ θεωρούνταν μια ξενική, «βαρβαρική» συνήθεια. Στο πλαίσιο της ίδιας πολιτισμικής παράδοσης, και στη ρωμαϊκή εποχή, το τατουάζ χρησιμοποιείτο ως τρόπος διάκρισης των αιχμαλώτων πολέμου και στιγματισμού των εγκληματιών και των φυλακισμένων.  Μετέπειτα, ήδη από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, με την εξάπλωση του χριστιανισμού η χρήση του τατουάζ σχεδόν εγκαταλείπεται στην Ευρώπη και στις χώρες της λεκάνης της Μεσογείου, με αποκορύφωση τον αφορισμό της εφαρμογής του με παπική εγκύκλιο το 787 μ.Χ.  Εν τούτοις, και σε συμφωνία με το θεολογικό  σκεπτικό  της απαγόρευσής του, το τατουάζ συνέχισε να χρησιμοποιείται στον ευρωπαϊκό χώρο σε όλη τη διάρκεια  του μεσαίωνα και μετέπειτα, σχεδόν αποκλειστικά, για το στιγματισμό  εγκληματιών. Έξω από τον ευρωπαϊκό-χριστιανικό πολιτισμικό χώρο, η μέθοδος καλλωπισμού με τατουάζ  παρέμεινε σε χρήση στη Μέση Ανατολή  και άνθισε στην Άπω Ανατολή  (Πολυνησία  και Ιαπωνία).   Κατά τη διάρκεια της εποχής της εξερεύνησης του Ειρηνικού (18ος αιώνας), το πλήρωμα του James Cook έρχεται σε επαφή με το τατουάζ  στα νησιά του Ειρηνικού και το "επανεισάγει" στην Ευρώπη από την Πολυνησία.  Από τη στιγμή της επανεμφάνισής του στη Δύση, την εποχή του Διαφωτισμού, το τατουάζ «αποστιγματίζεται» και η εφαρ- μογή του διαχέεται σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα από τους ναυτικούς  σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, από περιφερειακές  ομάδες όπως φυλακισμένοι, ναρκομανείς και εγκληματίες  μέχρι την άρχουσα τάξη της εποχής.   Τον 20ό αιώνα, η αντίληψη  περί του τατουάζ  αλλάζει καθώς μεταβάλλονται και τα κοινωνικά πρότυπα. Από πολ- λούς θεωρείται πλέον μορφή τέχνης, αλλά επιβάλλεται και ως ένα είδος μόδας, τμήμα ενός συγκυριακού  “life style”, που έχει ολοένα και περισσότερους οπαδούς. Αρκετοί είναι σήμερα εκείνοι, ιδιαίτερα  οι νέοι, που καταφεύγουν στη συγκεκριμένη μέθοδο για να αποτυπώσουν στο σώμα τους το σχέδιο της αρεσκείας τους που θα τους προσδώσει κάτι το ξεχωριστό στην εμφάνισή τους ή θα σηματοδοτήσει τις ιδεολογικές  τους πεποιθήσεις. Τις τελευταίες  δεκαετίες, ο αριθμός των ατόμων που έχουν κάνει τατουάζ έχει αυξηθεί σημαντικά. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, το ποσοστό των ατόμων που φέρουν τατουάζ  υπολογίζεται στο 24% και σε ευρωπαϊκές χώρες, όπως στη Γερμανία και στο Ηνωμένο Βασίλειο, στο 9% και στο 12%, αντίστοιχα, ανάμεσα στον ενήλικα πληθυσμό.   Παρά το γεγονός ότι στις περισσότερες  περιπτώσεις ένα τατουάζ  εφαρμόζεται απλά για να συμβάλλει  στο σωματικό καλλωπισμό, εν τούτοις  υπάρχει η πιθανότητα να υποθάλπει ψυχιατρικές  διαταραχές. Στη βιβλιογραφία υπάρχουν μελέτες που συνδέουν τη χρήση του τατουάζ με ριψοκίνδυνες  συμπεριφορές  όσον αφορά στους εφήβους αλλά και στους νεαρούς  ενήλικες,  όπως καταχρήσεις, βιαιοπραγίες, μαθησιακές δυσκολίες και παράνομες δραστηριότητες.   Στενή  συσχέτιση  υπάρχει  μεταξύ του τατουάζ και των διαταραχών της προσωπικότητας, κυρίως της αντικοινωνικής και της περιθωριακής συμπεριφοράς.  Το τατουάζ  σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να αναπληρώσει το κενό ενός πληγωμένου εγωισμού και μιας διαταραγμένης προσωπικότητας. Άλλες ψυχιατρικές νόσοι που έχουν συσχετιστεί στη βιβλιογραφία με αυξημένη συχνότητα εφαρμογής δερματοστιξίας είναι η μανία και η διπολική διαταραχή. Για την εξήγηση του ευρήματος  έχει προταθεί ότι τα εν λόγω άτομα έχουν κλίση στο τατουάζ εξ αιτίας της ταυτόχρονης ευχαρίστησης που αποκομίζουν από ένα αίσθημα δημιουργίας  και της «τιμωρίας» από την επώδυνη  διαδικασία εφαρμογής της  δερματοστιξίας. Τέλος, και στις παραφιλίες, κυρίως στο σεξουαλικό  φετιχισμό, υπάρχει αυξημένη συχνότητα χρήσης του τατουάζ ως μέσου ολοκλήρωσης μιας φαντασίωσης.   Σήμερα, εκτός από τη διακόσμηση, το τατουάζ  αξιοποιείται όλο και περισσότερο στην Ιατρική ως μέθοδος για μόνιμη αλλαγή του χρώματος του δέρματος με σκοπό την επανόρθωση, καθώς και για σήμανση στην επιφάνεια του σώματος ή των βλεννογόνων.  Στην εικόνα 1 συνοψίζεται μια πρόταση ταξινόμησης των διαφόρων μορφών τατουάζ, όπως απαντάται σήμερα.   Κ.Α. Μαυρίδου  -  Ι.Δ. Μπασούκας Αν. Καθηγητής Δερματολογίας Διευθυντής Δερματολογικής Κλινικής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων